Bellek, zihnin daha önceki yaşantılarda edindiği tecrübeleri, öğrendiği bilgileri kayıt altına alan bir zihin işlevidir. Hatırlamak ise öğrenilen bilgilerin çağrılması işlemidir. Bellek sürekli aktiftir. Hiç durmadan çalışır. Davranışlarımızın büyük bir bölümü öğrenilmiş davranışlardır. Bunların dışında kalanlar ise refleksler, dürtü ve iç güdülerdir. Öğrenilen bilgileri hafızamızda saklamak için kullanılan sürece de kodlama adı verilir. Öğrenilenlerin hafızada saklanması ve geri çağırma süreçlerinin tamamı bellek olarak adlandırılır.
Belleğe gelen bilgiler sırayla duyusal kayıt, kısa süreli hafıza ve uzun süreli hafızada yer alır. Beyin bilginin öğrenilmek istenip istenmediğine göre ya da bilginin önemli olup olmadığına bakarak bilgiyi bu 3 hafıza türünden birinde işler. Mesela etraftan duyduğunuz sesler duyusal kayıtta tutulur ve saniyeler içinde unutulur. Çünkü onlarca uyaran almamıza rağmen onlara dikkat etmemizi gerektiren bir neden yoktur. Ya da alışveriş listesini kısa süreli belleğe alırız. Çünkü bir süre sonra o liste işe yaramayacak. Ancak üniversite eğitimi esnasında öğreneceklerimiz ya da vatandaşlık numaramız uzun süreli hafızaya alınır. Çünkü önemlidir ve ilerde işimize yarayacaktır. Bellek bilgiyi şu şekilde işler.
KODLAMA > DEPOLAMA > GERİ ÇAĞIRMA
Belleğin aşamaları şu şekildedir.
1. Duyusal Kayıt (duyusal bellek ya da duyusal hafıza)
2. Kısa Süreli Bellek (kısa süreli hafıza)
3. Uzun Süreli Bellek (uzun süreli hafıza)
Duyusal Kayıt
Duyusal kayıt anlık olarak tüm uyaranların kabul edildiği hafıza alanıdır. Süresi çok kısadır. Bu bölüm ilk uyaranların alındığı alandır. Bir nesne görüldüğünde ya da bir ses duyulduğunda 200-500 milisaniye duyusal bellekte kalır. Duyusal kayıtta insanlar birçok şeyi fark edebilir ama bunları hatırlayamazlar. Duyusal kayıt egzersiz ya da tekrarla geliştirilemez.
Kısa Süreli Bellek
Kısa süreli bellek seçilen uyarıcıların algılanmasıyla başlar. Duyusal hafızadan yönlendirilen bilgiler kısa süreli hafızaya gelir. Kısa süreli hafıza bu bilgileri birkaç dakikaya kadar tutabilir. Ancak bu hafıza sınırlı bir hafızadır. En fazla 7 birim bilgiyi akılda tutabilir. O yüzden kısa süre işinize yarayacak olan şeyleri tekrar etmelisiniz ki aklınızda kalsın! Aksi halde unutursunuz. Yani o bilgi uzun süreli hafıza için gereksizdir. Duyusal kayıttan gelen her bilgi kısa süreli hafızaya alınmaz. Kısa süreli hafızaya almak için bilginin seçilmesi gerekir. Aksi halde zihnimiz yüzlerce gereksiz bilgi ile dolup taşardı. Seçme şansımızın olması bilgiyi tasniflememizi sağlar. Kısa süreli hafızada bilgiler biriktikçe öncekilerin silinmesine neden olur. 7 birimlik bir kısa süreli belleğe sahip olduğumuzu varsayalım. Bu bize söylenen 7 nesneyi aklımızda zor da olsa tutabiliriz. Ancak 8. Ve 9. Nesnelerden sonra ilk 7 bilgide kaybolmalar meydana gelir. içinde kayıplar yaşanır. Yani unutulur. Çünkü kısa süreli hafızanın belli bir kapasitesi vardır. Dolduğu zaman yeniler için yer açar. Kısa süreli hafızayı artırmak Kısa süreli hafızanın ortalama sınırı 4-5 birim olsa da gruplama yaparak bu sayı artırılabilir. Hızlı okumak için kısa süreli hafıza ve uzun süreli hafıza önemli bir çalışma alanıdır. Bu nedenle hızlı okumak isteyenlerin ve eğitim hayatında başarılı olmak isteyenlerin hafızalarını geliştirmeleri şarttır.
Uzun Süreli Bellek
Uzun süreli hafıza ile kısa süreli hafızanın yapıları çok farklıdır. Kısa süreli hafıza, nöronların bilgi alışverişini sağlayan yapılar tarafından işletilir. Ancak uzun süreli hafıza da beyin içine yayılmış nöronlar, snapslar kalıcı bağlantılar söz konusudur. Kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya bilginin aktarılması işini de beynin hippocampus bölgesi gerçekleştirir. Bunu daha kolay açıklamak için şöyle bir örnek verebiliriz. “Kısa süreli hafıza bir kütüphanede doğru kitapları doğru raflara yerleştiren kütüphane görevlisidir. Uzun süreli hafıza ise kütüphanenin kendisidir.”
Eğer doğuştan yüksek bir hafıza kapasitesi ile doğduysanız daha iyi hatırlarsınız. Daha düşük bir kapasite ile doğduysanız daha az hatırlarsınız. Fakat daha az kapasite ile doğmuş birisi yapacağı çalışma ve egzersizlerle kapasitesi yüksek kişilerden kat be kat fazlasını hatırlayabilir. O halde fiziksel olarak gelişen bir şey yok bilişsel olarak hafızamızı geliştirmemiz mümkündür. Bellek Geliştirme Yöntemleri Kodlama – Kısaltma ile edindiğiniz bilgileri kodlayarak aklınızda daha kolay tutabilirsiniz.